|
||
|
L I B R I
I T E T Ë T. NDERA. KRY I SHTATËMBDHETËT. NDERA VEHTJAKE. §.593. Kanûni i Malevet të Shqypnis nuk e veçon nierin prej nierit.
"Shpirt per shpirt, sè duken e falë Zoti". §.594. I miri e i keqi kàn nji çmim: Kanûni i mban per burra: "Del i miri
prej të keqit e i keqi prej të mirit". "Në kandàr të vet sè i cilli
peshon katerqind derhêm". §.595. N'i prekët kush kuej në nderë, peng a plak per nderë të mârrun s'kà,
Kanûja thotë: në daç, fale, po deshte, laje ballin e vrugnuem. §.596. Nderen seicilli e kà per vedi e nuk mùnd t’i perzihet kush kuej as me e
rrethue me pêgje e me pleq. Dy gisht nderë në Iule të ballit na i njiti Zoti
i Madh. §.597. "Ndera e mârrun giobë nuk kà". ‑Ndera e mârrun s'falet
kurr. §.598. "Ndera e mârrun nuk shperblehet me
gjâ, por a me të derdhun të gjakut, a me të falun fisnikisht (permbas
ndermjetsis së dashamirve të mirë). §.599. I korituni kà deren çilë perkah ndera:
peng s'shtron, pleq smêrr, gjygj slypë; giobë s'mêrr. ‑ Burri i fôrt
mêrr gioben vetë. §.600. Aj, të cillit i u muer ndera, xêhet i
dekun kah kanûj a. §.691. Ndera i mirret burrit: a)
Me i thànë
kush sè rren facle burrave të mbledhun në kuvend, b)
Me e
pshty, me i u matë, me e shty a me i rà kush; c)
Me i
prishë ndermjetsin a besen, d)
Me i a
dhûnue gruen a me i a hikun, e)
Me i a
marrue armët e krahit a të brêzit; f)
Me i a
dhûnue buken, tui i a ngâ mikun a pûntorin; g)
Me i a
thye Shpin, vathin, kotecin a çerranikun n'oborr; h)
Me i a
ndalë uhàn a detyren, i)
Me i a
luejtë rrasen e vegshit në voter, j)
Me njye
kashaten parpara mikut ‑ î mirret ndera mikut. k)
Me koritë
trevezen nder sy të mikut, kùr i zoti i shpis e kruen ulteren a Shpin e lpîn
kupen. KRY I TETËMBDHETËT. NDERA
SHOQNORE. NYE I NANDEDHETEGJASHTËT. Miku. §.602. "Shpija e Shqyptarit âsht e Zotit
e e mikut". §.603. Miku nuk mùnd të hîjë në shpi, pà bâ za
n'oborr. §.604. Si të bajë za miku, i zoti i shpis a
kush i shpis i pergjegjet e i del perpara. §.605. Falet me mik, armen i a mûrr, e i prîn
në shpi. §.606. Armen i a varë në krrabë, edhè e çon në
krye të vendit ké votra. §.607. Perpushet zjarmi, lypen edhè drû.
"Miku don drû". §.608. Mikut do t'i bahet nderë: "Bukë e
krypë e zerner". §.609. Buka e krypa e zêmra, zjarmi e trungu e
do firi per shtrojë do të gjindet gadi per mik në çdo kohë të natës e të
ditës. §.610. Mikut të lodhun do ti vîhet rreth me të
pritun me nderë. Mikut i lahen kambët. §.611. Per çdo mik duhet buka si hàn vetë. §.612. Per mik të mirë duhet kafja, rakiia e
buka e shtrueme me ndo'i send mâ teper. §.613. Per mik zemret duhet duhâni, kafja e
ambel, rakija e bukë e mish. ‑ "Mikut të zêmres i lshohet
shpija". §.614. Ruj hi në shpi, mikut do t’i mbajësh
armen". §.615. E mbaitmja e armës âsht: a)
shêj
burrnije e nderje, edhè pse knaqesh sè t'erdh miku, b)
âsht shêj
roje, sepsé tui i thànë: "Mirë sè erdhe", ajo do të rrijë pà droje,
e sè giindesh gadi me i dalë zot per çdo rrezik, c)
âsht shêj
urtije per vedi, pse, 'si ti mârrish armen, edhè në pasët ndoi mende të keqe
miku, nuk kà shka të bân si t'a çarmatosish. §.616. "Mikut i lshohet kryet e
vendit". §.617. Mikut i lshohet kryet e vendit, Po kje në shpi si edhè po kje në kuvend
burrash, porsé në kuvend nuk kà zâ. §.618. Mikut i lshohet kryet e vendit si per nderë, si edhè qi të jét mâ në të
pâm e në shêj si edhè të mos të perzihet nder robët e shpis. §.619. Si të hîjë miku në shpi, të kà là detyren. §.620. Po të hîni miku në shpi, gjak me të pasë, do t’i thuejsh: "Mirë sè
erdhe!" §.621. "Miku do të perciellet deri kû të lypë me e percjellë". §.622. "Miku, edhèpse xên kryet e vendit në shpi a kûdo, kurr s'prîn, por
do t’i prijsh". §.623. Miku perciellet edhè me nji fini, po kje djalë a vajzë, gjithnji si nji
burrë a grue. §.624. Si t'a perciellish mikun deri kû desht vetë me shkue, e solle shpinen me
shkue në pûnë t'aride, krisi pushka n'at hov e edhè e vrau, ty nuk të pritet
mik. §.625. Mbas mikut do të hupish pûntorët, e me bukë t'aride, të mos fikesh e të
mos koritesh. §.626. "Si t'i prîsh mikut, çdo dhûnë fi bajë kuej ky, lypet mbë ty". §.627. Mikut mos i prij, a, 'si t’i prijshë, do të hapish syt qi mos t'i bajë
kuej ndo'i dhûnë a pûnë të ligë. §.628. Kanûja urdhnon qi të perciellet miku sà mos t'a gjeë ndo'i pûnë e ligë,
sà edhè mos ti bajë kuej ndo'i dâm me bukë t'ande. §.629. Po bani ndo'i pûnë të keqe miku në bukë tande, arsyeja lypet prej teje. §.630. I dhûnuemi e i dâmtuemi s'âsht në detyrë me ndiekë atê, qi e dhûnoi e qi
e damtoi, por i kerset në derë atij, qi e mbajti në shpi e i dha bukë. §.631. "Buka e làn dâmin". §.632. Kanû âsht prà, qi t'i prihet mikut, sepsé xêhet sè nuk din rrugë e nuk
din a do të ndeshet në mik a n'anmik. §.633. Do t’i prîjsh, pse jé rojsi i mikut, si me i a
largue rrezikun, si edhè me e ndalë prej pûnet të keqe. §.634. "Buka të nderon, porsé të qet edhè në pûnë". (Buka m'u gjet
dreq pat thànë dikush). §.635. Po t'a dhûnoi buken miku, do t'epsh arsye në kanû per shpi e vath të
thyem, per tufë të mârrun e pretime tjera. §.636. Do të lajshë dâmet e bame prej mikut t'and a tuj vû kumbonen e tufés s'atê
në trà, a me të hjekun të kaut të hullis, a me të shitun të rendit të ujit. §.637. Nderen e dhûnen do t'a dajshë me mikun e të damtuemin do t'a ndreqish. §.638. Ti do të lajshë e, po muejte me xjerrë gjâ tê miku, e ké per vedi,
perndryshej të pasët mbetë ngiat: Paç e dhaç thotë kanûni. §.639. Sikurse jé në detyrë me lypë mikun e prém ashtû jé në detyrë me dhânë
arsye, në prefët kend miku në bukë fande. NYE I NANDEDHETESHTATËT. Të premt e mikut. „ndora nuk lshohet“. §.640. "Miku mik, shoqi shoq". §.641. "Veç nji gacë me t'a lypë kush tê dera per me kallë çubukun, i a
dhae, e e ngau kush, të pritet mik". §.642. Po të rà ndore kush, edhè tuj t'a xânë vetem êmnin: "Jam miku i
njatij" e edhèpa të pasë kênë kurr tê dera, po e ngau kush, të jét mik
në derë e ftyra t'u vrugnue. §.643. Po t'a vûni kush mikun në lojë a t'a shau, ti do t'a mkâmbish nderen e
mikut me rrezik të jetës s'atê. §.644. Po i u pré kuej miku, kanûja i kà lânë dy udhë: a të fiket, a të
koritet. §.645. Atij, qi i u pré miku, çdo send do ti epet me dorë të mâjtë e per rien
giu mjé qi t'a paguej mikun. §.646. Dora e mâjtë me kanû quhet e pandershme, e cilla
mêrr e nuk ep, me miq nuk falet. Veç i pabesi me të pabesin falen me 'të. §.647. Me kanû të hershme gjygji e karmote më hu të pabesin, e s'e lîte në
kuvend burrash. §.648. I pabesi, qi pret kend vetë a shet kend në besë, grihet katundisht e
shkon gjakhupës. §.649. Me gojë të kanûnit: baba, vllau e deri
kushrinija e dalun fare falet, porsé miku nuk falet (posë me të hîm ndermjet
të dashamirvet të zêmres). §.650. Per mik të prém rrallë sè epet besa; ndermjetsija epet sà të mârrin e
t'apin, në hîfët puna në të ndrequn. §.651. Katundi shoqi‑sho'it i presin
mik: a) kùr nji shoq shmanget tê nji shoq e,
tuj dalë prej shpije të këtij, e vret a shoqi tjeter a kushdo, b) Edhepsé shoq a kushrî me të vramin
mik‑prém, detyrë âsht me lypë shoqin‑mikun e vràm, c) Po s'e lypi mikun e vràm, edhèpse
shoq, skà pse del në kuvend burrash, pse jét i koritun e i marruern
pergjithmonë e jetës. §.652. Me ndeshë n'udhë të madhe dy shokë, e, 'si të bâjn do rrugë, kerset
pushka edhè vritet njani sish, këtij tjetrit nuk i pritet mik. Oroe: Njimend, sè s'i pritet mik, porsé jét i koritun mos me qitë mbë
dorërasin. 0 Shqyptari edhèpse bjen në gjak pà gjak, tuj e pague me vrasë
mikun e preme, aj s'e mêrr ndore at pûnë, fiket me lang e plang, porsé marre
s'bân. NYE I NANDEDHETETETËT. Të sjellnut e të zot’t të shpis me miq në shpi. §.653. Miku xên kryet e vendit në trevezë (sofer), mandej i hîn ndorja. §.654. Framurtarit mik i tokon kryet e dashit e mikut shpatulla. §.655. Po sndolli flamurtari, por Kreu i njij Flamuri, shpatulla i tokon këtij
e mikut kryet e dashit. §.656. Miku do të hjekë rakin e ma i pari do t’u biej duerve në trevezë. §.657. Me ndollë në trevezë kush i Gjomarkaj e nji mik i largët, Flamurtari e
dàn pergjymës me të Gjomarkain kryet e dashit e shpatulla i jét mikut. §.658. Famurtari do t'a thejë me grusht kryet e dashit e mikut, s'i t'a két Ipi
shpatullen, do t'i a thejë sumbullen. §.659. Me ardhë per mik i Ohërnjani (i Thkellas) a në Mirditë a në Malsi të
Lezhes e me ndollë aty edhè kush i Gjomarkaj, kryet e vendit e xên i
Ohërnjani, mandej i Gjomarkaj‑ (Ket pûnë s'e bân kush prej nderjet.) Oroe: Këto sjellje duken si lojë, porsé kàn shkaktue vrasë të pergjegjme shi në
trevezë. §.660. Kafen e mêrr miku, mandej i zoti i shpis. §.661. Duert në treveze i làn i zoti i shpis, mandej miku. §.662. Goten e rakis e pin i zoti i shpis e të dyten miku, §.663. Kashaten e nyjen miku, mandej i zoti i shpis. §.664. Aj zot shpije, qi e njyete kashaten perpara mikut, late 500 grosh
giobë. §.665. Aj zot shpije, qi koritte trevezen e vet nder sy
të‑mikut, late 500 grosh giobë, §.666. Pushka e shtîme per mik të prém nuk kà giobë. NYE I NANDDHETENANDTËT. Ndermjetsija. §.667. Ndermjetsi, si lajmtari, nuk bân faj as nuk xêhet. §.668. Ndermjetës thirret aj, i cilli hîn per me dà fjalët e kqij a, me shmangë
rragen, prej të cillave mùnd të shkaktohet vrasa a ndo 'i rrênim tj eter. §.669. Nderrnjetës mùnd të jét burrë a grue, djalë a vajzë a edhè Prifti. §.670. Ndermjetës mùnd të hîjë per shpi me shpi, per katund me katund, per
flamur me flamur. §.671. Me i u pré ndermjetsija njij shpis së veçanët, vetë e kerkon mikun. §.672. Me i u pré ndermjetsija njij kaktundi, katundisht u lypë mikun. §.673. Me i u pré ndermietsija njij flamuri, flamuri mbarë e lypë mikun. §.674. Me i u pré ndermjetsija Priftit, mikun e lypë Famullija, në të cillen
gjindet, a sè flamuri e lypë, po hîni ndermjet n'emen të flamurit. §.675. Prifti, per me dà të keq, hîn ndermjet jo n'emen të vet, por a n'emen të Famullis a n'emen të flamurit; por vetëm atbotë, kùr mos ti pûnojë fuqija e fjalës fêtare. §.676. Po s'u inuer para sysh fuqija e fjalës fetare,
atbotë Prifti hîn ndermiet si çdo qytetas, por, tuj mos bajtë zyria e tij
shpatë e litàr, po i u bâ n'asgja ndermjetsija si e çdo qytetasit, katundi a
flamuri do t'a mkambin nderen e tij tuj e lypë mikun e prém. §.677. Me kênë të vramë njiqind vetë në njânin krah e
në tietrin kurrnji, s'i të hîjë kush ndermjet, pushka do të prâjë, zjarmi do
të shuhet. §.678. Me bâ me u qitë
poshtë flala e ndermjetsit, ajo lagje, qi të fîlloëj pusken, i a pret mikun
ndermjetsit. (Po s'prâni pushka e fjala e gergasa permbas ndermjetsis,
perzihet lamshi per mnerë, kryqzohet pushka, e grihen aty per aty.) §.679. Fjalët e dokshme të ndermjetsis jânë:
"Leni flalët, or juni, jam ndermjet une! ‑Prani pushken, burra, un
jam nderrnjet mjé ké të mirremi vesht. ‑ Prani pushken, sè katundi...,
flamuri... âsht ndermjet!" §.680. Ndermjetsi u mêrr pêgjet të dyja lagjeve, tui u dà diten sè kùr e kû do
të mblidhen në kuvend, per me u mârrë vesht. §.681. Po nuk muejt me i ndreqë ndermjetsi, pêgjet e të dy lagieve u lshon në dorë burrave t’urtë, e ky atbotë lirohet e del prej nderrnjetsije. §.682. Ndermjetsija mbaron gjithherë a me të rame
diellit a me të mârrun të diellit (me të lem a me prendim të diellit). NYE I NJIQIDTËT. Dorzanija. §.683. Dorzânë thirret aj, i cilli i Iidhet kuej per të pergjegiun të njij detyre,
të cillen, po s'e lau në vade të caktueme detyrsi, ky bahet dordhânës. §.684. Uhasi, 'si të két dorzânë, s'kà nevojë me i shkue në derë detyrsit,
dorzâni do të pergjegjet per tê: "Dorzânë, dordhânë", thotë kanûni. §.685. Edhè në dekët detyrsi, uhasit s'i prishte gjâ, per detyrë, qi aj i pat
këtij, do të pergjegjet dorzâni: "N'dekët detyrsi, rrnofët
dorëzani," thotë kanûni. §.686. Me bâ me u pendue dorzâni e me dashtë me dalë dorzânije, kanûja nuk e
lên, sepsé: ,, Dorzani nuk hîn per me mbajtë në mend, por per me là". §.687. Dorzani hîn me mirvet, e prandej nuk kà tager me lypë kpucë as të
detyrsi as tê uhasi: "Dorzânë e bestàr nuk hîn kush me të holla". §.688. Detyrsi, kùr lypë kend per dorzânë e, per n'i
hîfèt ky, faqe burrave i thotë: "Un po të hi dorzânë, por shikjo, sè, po
s'e pate nder mend me i bâ gadi të hollat në vade të caktueme, më kallxo
qyshë tashti e të bahem gadi me là per ty. T'a dijshë, sè shnierzim nuk
duroj! §.689. Po nuk i u pergjegj detyrsi dorzânit, edhè e lên të lidhë qi të lajë ky
prej vedit detyren e tij, dorzâni do t’i a apë pengun uhasit. §.690. Uhasi kà tager me i a dorzue kuejdo at peng, per me xierrë detyren e
vet. §.691. Dorzani kà tager me bâ vàj në katund kundra detyrsit të keq, e katundi
do t'a ngushtoîë detyrsin qi t'a shperblejë pengun e dorzânit e t’i a dorzojë
të zot't. §.692. Po s'i bani gadi të hollat detyrsi vetem prei dhunet e kasnecijet,
katundi e giobitë permbas randsis së fajit pré presë të bame. §.693. Po i bani gadi te hollat detyrsi ne
vade te caktueme, para sè t'i a dorzojë te zot’t do t'a bajë me dije
dorzanin. §.694. Po kje sè detyrsi nuk muejt me i bâ gadi të hollat në vade të caktueme vetem prej skamit, dorzâni do të rrîjë gadi me là per'tê, e ketë me e pritë, sè "Dora e thatë s'kà uratë" e s'kà pse e qet në katund, pse vajin nuk i a veshtron: t'a kishte matë vedin para sè t'i hite dorëzanë. KRY I NANDËMBDHETËT. GJAKU
E GJINIJA, VLLAZNIMI E KUMBARIJA NË KANU TË MALEVET. NYE I NJIQIDEPARË. Gjaku e gjinija e breza Shqyptarësh. §.695. Vargu i brêzavet të gjakut e të gjinis,
shkon në të pasosun per Shqyptarin e malevet. §.696. Mahet vllà e fis me të gjith ata, prej
së cillësh të parët e tij jânë dà heret a vonë. §.697. Katerqind zjarmesh me u dà Shqyptari,
aj as mêrr as ep, d.m.th. nuk bân krushqi. NYE I NJIQIDEDYTË. Lisi i gjakut, lisi i tamblit, nip trungut e nip bijet. §.698. Brêzat rrjedhin a prej gjakut a prej gjinis. §.699. Brêzat e gjakut rrjedhin prej ânet të babës; brêzat e gjinis rrjedhin
prej ânet të nânës. §.700. Rrjedhja e brêzavet prej ânet të babës thirret "Lisi i
gjakut". §.701. Rrjedhja e brêzavet prej ânet të nânës thirret "Lisi i
tamblit".. §.702. "Nip trungu" a "mesë
trungu" thirret aj varg mashkujsh a fêmnash, qi rrjedhun prej plangut të
babës. §.703. Nip a mesë bijash thirret aj varg mashkuish a fêmnash, qi rrjedhin prej bijave të martueme. NYE I NJIQIDETRETË. Vllaznimi. §.704. Vllaznimi, qi bahet tui pî gjak, e ndalon
krushqin pergiithmonë ndermjet të
vllaznuemve, shpis së tyne e zjarmit të tyne. NYE I NJIQIDEKATERT. Kumbarija (Shengjonija). §.705. Shka âsht gjaku e gjinija per kah
krushqija, ashtû âsht edhè kumbarija. §.706. Kumbarija e Shqyptarit të malevet âsht tri
nduersh: a)
kumbarija
e Pagzimit, b)
kumbarija
e Kunorës, c)
kumbarija
e Flokvet. NYE I NJIQIDEPESËT. Kumbarija e Pakëzimit. §.707. Kumbarija e Pagzimit e ndalon krushqin
brêz mbas brêzit jo veç nder të pagzuemin, prînden e të pagzuemit e nder ata,
qi e peshojn në derë të Kishës, por edhè nder sà rob të két shpija e njanës e
të tjetres lagje e të zjarmit të tyne mbarë. NYE I NJIQIDEGJASHTËT. Kumbarija e kunorës. §.708. Kumbarija e Kunorës e ndalon krushqin
nder robët e shpis së kumbarve e të shpis së dhàndrrit e, qi të plangsohet
kumbarija e Kunorës nder dy vllazni e të pershijë edhè zjarmet e tyne, kjo
pûnë shkon me kumbari të Pagzimit. NYE I NJIQIDESHTATËT. Kumbarija e Flokvet. §.709. Kumbarija e ndrikullija, qi bahet në të
rruem e në të mârrun të flokvet hîn në Ildhje kanûnore, qi s'e luan gjâ. §.710. Kumbarija e flokvet e ndalon krushqin brêz mbas brêzit ndermjet shpis, vllaznis e zjarmit të kumbarës e të ndrikulls. §.711. Ndrikullija âsht si nusija: si shkon
nusja ké prîndët në kohë të caktueme prej kanûnit, ashtû skon edhè ndrikulla
në kohë të caktueme tê kumbara. §.712. Koha e ndrikullis e caktueme prej
kanûnit âsht nji muej para së Lidhunash. §.713. Ndrikullija nuk mùnd të shtyhet mbi
pêsë ditë: Ditët e ndejës së ndrikulls tê kumbara do të jenë giithherë cub e
jo kurr parë, tri a pêsë. NYE I NJIQIDETETËT. Sjelljet kanunore në të marrun të flokvet. §.714. Nun a kumbarë thirret aj, qi mêrr flokët. §.715. Ndrikull a nunë thirret e âma e dialit a e vajzës, të cillvet u mirren flokët. §.716. Famull a famulleshë thirret djali a valza, të cillvet u mirren flokët. §.717. Nuni e ndrikulla jânë si vllà e moter e nuk veçohen prej gjindes së
shpis. §.718. Po e mbushi vjetin djali e vajza, nuk u mirren flokët. §.719. Me dekë fmija pà i u mârre flokët, nuk do të shtihet në dhé, do të
thirret kumbara i shenjuern; po kje larg kumbara, do ti mârrë flokët nji
tjeter, i cilli nuk do të jét prej vllaznijet e fisit të fmis. §.720. Per të mârrun të flokvet të dialit duhet të jét
burrë, e grue per vajzë. §.721. Prindja e djalit e té vajzës, të cilIvet tu mirren flokët, do të bâin
gadi buken sà mâ mirë qi të munden, per me nderue kumbaren. §.722. Kumbara do të vîjë me nji prej dashamirësh të vet. §.723. Thirren nja tre‑kater shokë per me mârrë pjesë në gzim të shpis. §.724. Si të kênë pî kafé, goditet vendi, kû do t’ulet Nuni e do të gjinden aty veglat per të mârrun të flokvet. §.725. Lypet karriga, kû do fulet Nuni, kupa me ujë, në te cilin Nuni do të
lshojé nji asper të rrgjanët, msalla, qi do te shtrohet per të pritun të
flokvet, gershànë a brîsk rrues per të qethun a per të rruem të famullit a të
famulleshës. §.726. Si t’ulet në karrigë
Nuoi, ni djal i fisit i a pshtetë Nunit në préhen famullin a famulleshen. §.727. Nuni do t’î marrë flokët me kët rend: a) nji çubë në ballë, b) në
tambzja kà pji çube, c)mbas kreje nji çubë. §.728. Si të mirren fjokët, Nuni i bjen ballit të famullit a të famulleshës me
gersbàpé tri herë, tu thànë: "Me shndet e jetë të gjatë!" e puthë famullin a famulleshen e, tuj e
hjeke prêhnit i a ep s'amës ‑ Ndrîkulls, ‑ e cila edhè mêrr kupen
me asper të rrgjanët. §.729. Nuni i ep NdrikuIIes 50-150
grosh e jo mâ teper. §.730. Çubat e flokvet i mêrr e âma edhè i ruen n'arkë, §.731. Ndrikulla do t’i apë Kumbarës: gjurdi, brekë e mangore, e gjindes se
shpis se kumbarës ‑ sà të jenë ‑ do t’u çojë kuej msalle, kûj
ride a kollçikë. §.732. Pa i u mârrë flokët finis, gershàna nuk
do t’i a perkasë kryet, po i u rriten teper flokët, i percullohen me flakë
t'unës së pishës. §.733. Si t’i mirren flokët finis,Kumbara bun
at nâtë në shpi të famullit a të famulleshës, ne e nesret çohet e mêrr me
vedi ndrikullen e famullin edhè i çon në shpi të vet, kû rrin tri a pêsë
ditë, si mbas kanûnit. §.734. As mort as darsem e as të kremet
s'luten pà ndrikull e kumbarë, pà famull e famulleshë.
|
|